Różnice między terapią poznawczo-behawioralną a psychodynamiczną – co warto wiedzieć?

Współczesna psychoterapia oferuje wiele podejść, z których każde wyrasta z odmiennych założeń teoretycznych i metod pracy. Wśród najczęściej stosowanych nurtów znajdują się terapia poznawczo-behawioralna oraz terapia psychodynamiczna. Choć oba podejścia mają na celu poprawę funkcjonowania psychicznego pacjenta, ich filozofia, narzędzia i przebieg procesu terapeutycznego znacząco się różnią. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe nie tylko dla osób planujących rozpocząć terapię, ale również dla specjalistów oraz wszystkich zainteresowanych psychologią.

Założenia i fundamenty obu podejść terapeutycznych

Terapia poznawczo-behawioralna (w skrócie CBT, od ang. Cognitive Behavioral Therapy) wywodzi się z połączenia dwóch szkół psychologicznych: behawioryzmu oraz psychologii poznawczej. Jej głównym założeniem jest przekonanie, że sposób, w jaki człowiek interpretuje wydarzenia i sytuacje, wpływa bezpośrednio na jego emocje oraz zachowania. Problemy psychiczne są tu rozumiane jako wynik nieadaptacyjnych schematów myślenia i utrwalonych wzorców reakcji. Terapia koncentruje się zatem na identyfikacji tych zniekształconych przekonań oraz zmianie zachowań, które utrwalają cierpienie pacjenta.

Z kolei terapia psychodynamiczna wywodzi się z psychoanalizy Freuda, jednak przez dekady przeszła znaczną ewolucję. Jej podstawą jest założenie, że nasze aktualne trudności emocjonalne są zakorzenione w nieuświadomionych konfliktach wewnętrznych, najczęściej pochodzących z dzieciństwa. Centralne znaczenie ma tu relacja z ważnymi postaciami z przeszłości, mechanizmy obronne oraz wewnętrzne sprzeczności, które wpływają na nasze obecne życie psychiczne. Terapia psychodynamiczna dąży do uświadomienia tych procesów i zintegrowania ich z aktualnym doświadczeniem pacjenta.

Różnica w filozofii obu podejść jest zasadnicza: podczas gdy CBT skupia się na teraźniejszości, konkretach i zmianie funkcjonalnych nawyków myślenia oraz działania, terapia psychodynamiczna wnika głęboko w przeszłość, analizując nieświadome motywy i wewnętrzne konflikty.

Sposób pracy terapeuty i rola pacjenta

W zależności od wybranego nurtu, relacja terapeutyczna oraz forma interakcji między terapeutą a pacjentem przybierają odmienny charakter. Terapia poznawczo-behawioralna ma strukturę bardziej dyrektywną i zorientowaną na cel. Terapeuta często przyjmuje aktywną postawę: zadaje pytania, proponuje konkretne ćwiczenia, daje „zadania domowe” oraz dostarcza pacjentowi narzędzi służących do samodzielnej pracy między sesjami. Rola pacjenta w CBT jest aktywna i oparta na współpracy – zakłada się, że pacjent powinien regularnie testować nowe strategie, analizować swoje schematy myślowe i monitorować zachowania.

W przypadku terapii psychodynamicznej, proces ma bardziej eksploracyjny i refleksyjny charakter. Terapeuta nie daje gotowych rozwiązań, lecz pomaga pacjentowi dotrzeć do znaczeń ukrytych w jego wypowiedziach, emocjach i relacjach. Kluczowe są tutaj tzw. wolne skojarzenia, analiza przeniesienia (czyli tego, jak pacjent „przenosi” na terapeutę uczucia związane z ważnymi osobami z przeszłości) oraz interpretacja nieświadomych treści. Rola pacjenta opiera się przede wszystkim na introspekcji i otwartości wobec własnego wnętrza.

Warto wskazać najważniejsze różnice w sposobie pracy:

• CBT: skupienie na problemie tu i teraz, zorientowanie na rozwiązania, mierzalne cele.

• Psychodynamika: eksploracja przeszłości, analiza nieświadomych procesów, praca z relacją terapeutyczną.

• CBT: terapeuta jako nauczyciel, przewodnik, dostarczający narzędzi.

• Psychodynamika: terapeuta jako towarzysz w odkrywaniu nieświadomego świata pacjenta.

• CBT: struktura sesji, plan działań, ewaluacja postępów.

• Psychodynamika: mniej strukturalna forma, większe znaczenie procesu i narracji.

Czas trwania i struktura procesu terapeutycznego

Jedną z najbardziej zauważalnych różnic między terapią poznawczo-behawioralną a terapią psychodynamiczną jest czas trwania leczenia oraz stopień jego sformalizowania. CBT jest zazwyczaj terapią krótkoterminową. Jej przebieg jest wyraźnie zaplanowany – może trwać od kilku do kilkunastu sesji, w zależności od rodzaju problemu, z którym zgłasza się pacjent. W przypadku zaburzeń lękowych czy depresyjnych, już 8–20 spotkań może przynieść wyraźną poprawę. Proces terapeutyczny w CBT ma jasno określony cel, a postępy są regularnie monitorowane przy użyciu mierzalnych wskaźników, takich jak skale objawów, dzienniki myśli czy raporty z wykonywanych zadań.

W kontrze do tego stoi terapia psychodynamiczna, która z natury rzeczy jest bardziej rozciągnięta w czasie. Jej trwanie nie jest z góry określone – bywa, że trwa miesiące, a nierzadko nawet lata. Proces terapeutyczny nie opiera się na realizacji konkretnych celów mierzalnych, lecz na głębokim rozumieniu psychicznych zjawisk, często złożonych, zawiłych i zakorzenionych w nieuświadomionych częściach psychiki. Zmiana zachodzi tu nie przez konkretne techniki czy modyfikację myśli, ale przez doświadczenie, zrozumienie i integrację emocji oraz wzorców relacyjnych.

Struktura sesji w CBT jest wyraźnie określona: na początku omawia się cele spotkania, w środku realizuje wybrane ćwiczenia, a na końcu dokonuje podsumowania i planuje zadania do wykonania między sesjami. Terapia psychodynamiczna nie trzyma się tak sztywnego planu – przebieg spotkania zależy od aktualnych emocji pacjenta, jego wolnych skojarzeń, przeżyć z ostatniego czasu lub reakcji na samego terapeutę. Taka elastyczność pozwala uchwycić subtelne aspekty nieświadomego życia pacjenta, ale jednocześnie może sprawiać wrażenie mniej „konkretnej” w oczach niektórych osób.

Kiedy i dla kogo dane podejście będzie bardziej odpowiednie?

Wybór między terapią poznawczo-behawioralną a psychodynamiczną nie jest kwestią wyższości jednego nurtu nad drugim, lecz dopasowania formy pracy do konkretnej osoby, jej potrzeb, trudności oraz oczekiwań. Oba podejścia mogą być skuteczne – kluczowe jest jednak, by dobrze rozumieć, w jakich sytuacjach które z nich lepiej odpowiada danemu pacjentowi.

Terapia poznawczo-behawioralna może okazać się odpowiednia, gdy:

• Pacjent szuka szybkiej ulgi w konkretnym problemie (np. ataki paniki, fobie, objawy depresyjne).

• Oczekuje jasnej struktury i chce aktywnie uczestniczyć w pracy między sesjami.

• Preferuje pracę tu i teraz, bez wchodzenia w głębokie analizy przeszłości.

• Ceni konkretne techniki i narzędzia pomagające radzić sobie z objawami.

Terapia psychodynamiczna będzie bardziej trafiona, gdy:

• Trudności mają charakter powtarzających się wzorców relacyjnych lub wewnętrznych konfliktów.

• Pacjent doświadcza chronicznych problemów emocjonalnych, które nie mają jednej, jasno określonej przyczyny.

• Zależy mu na głębszym zrozumieniu siebie i przyczyn swoich zachowań oraz emocji.

• Jest gotów na dłuższy proces oparty na refleksji i eksploracji wewnętrznego świata.

W praktyce często stosuje się podejście integracyjne – terapeuci łączą elementy różnych nurtów, dostosowując je do aktualnych potrzeb pacjenta. Niemniej jednak, znajomość różnic między CBT a psychodynamiką pozwala świadomie dokonać wyboru, który będzie najlepiej odpowiadał indywidualnej sytuacji i celom osoby zgłaszającej się na terapię. Właściwe dopasowanie podejścia może w znaczący sposób zwiększyć skuteczność leczenia oraz poczucie satysfakcji z procesu terapeutycznego.

Więcej na ten temat: psychoterapia Kraków.

[ Treść sponsorowana ]